Museum Bronbeek geeft roofkunst niet zomaar terug: ‘Aan wie dan?’

Museum Bronbeek in Arnhem bezit honderden objecten die in de koloniale tijd geroofd zijn uit Nederlands Indië, het huidige Indonesië.  De gestolen waren teruggeven is niet het eerste waar museumdirecteur Pauljac Verhoeven aan denkt.

Een schrijftafel van de Sultan van Atjeh, buitgemaakt op 23 januari 1874. Een drietandwapen, afkomstig van de westkust van Borneo, buit gemaakt bij Montrado. Een ‘klewang’, een zwaard, buitgemaakt in het ‘Palembangsche gebied’ in 1872.

Geroofd

Zomaar drie objecten die Museum Bronbeek, verteller van de koloniale geschiedenis van Nederlands-Indië, in haar bezit heeft. Ze zijn overzee geroofd. Van de 85.000 items van Museum Bronbeek is onduidelijk hoeveel precies onrechtmatig is verkregen. Bij 102 items staat vast dat ze zijn geroofd, maar vermoedelijk is het veel meer. ,,We werken nog altijd aan het registeren van onze objecten, om van zoveel mogelijk spullen de herkomst te achterhalen”, zegt museumdirecteur Verhoeven. Van zeker 2786 items is onbekend hoe deze verworven zijn. 44119 objecten zijn aan het museum geschonken, maar daarvan kan men zich afvragen of de schenker ook de rechtmatige eigenaar was van het werk.

Claims

Museumdirecteur Stijn Schoonder van het Nationaal Museum van Wereldculturen sprak vrijdag stellig in deze krant. Musea moeten hun verantwoordelijkheid nemen en niet wachten op claims. ,,Het koloniale systeem was verwerpelijk, met grote machtsverschillen en onrecht. Het is zeker dat wij ook objecten beheren waarvan de oorspronkelijke eigenaar niet uit eigen beweging afstand heeft gedaan.” Schoonder wil een advies uitbrengen aan het ministerie, die als eigenaar van de kunst uiteindelijk een beslissing neemt over het al dan niet teruggeven van de roofkunst.  

Pauljac Verhoeven van Museum Bronbeek volgt de ontwikkelingen en de discussie. ,,Het staat vast dat wij roofobjecten in ons bezit hebben. Wij doen altijd onderzoek naar de herkomst van onze objecten en publiceren deze ook op museumbronbeek.nl. De discussie die er nu is over het ‘teruggeven’ van roofobjecten vind ik lastig. Ik begrijp niet waar dat vandaan komt. Aan wie moet je het dan teruggeven?”

Het museum werkt samen met Indonesië, en probeert fotomateriaal en verhalen uit te wisselen om ook in Arnhem meer van het perspectief van Indonesië te laten zien. Claims vanuit Indonesië zijn er nog niet. Zelf actief het ministerie adviseren over objecten die terug zouden moeten naar het land van herkomst, ziet Verhoeven niet als zijn taak. 

,,Helaas gaan wij over een geschiedenis die niet leuk is. We zijn geen vrolijk museum, maar behandelen een pijnlijk en moeilijk onderwerp. Onze kunstwerken en objecten die wij tentoonstellen hebben soms een donkere en emotionele lading. Deze weghalen vind ik niet passend.”  Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (de juridische eigenaar van de werken in Bronbeek) en de ambassade van Indonesië konden de afgelopen dagen nog niet reageren op de kwestie.

Kunst uit Afrika Museum Berg en Dal mogelijk terug naar ex-kolonies

Het Nationaal Museum van Wereldculturen, waaronder Afrika Museum in Berg en Dal valt, gaat kunstwerken uit de collectie die in de koloniale tijd geroofd zijn, teruggeven aan de landen van herkomst. Dat maakte directeur Stijn Schoonderwoerd afgelopen week bekend.

Het museum gaat zelf uitzoeken welke kunstvoorwerpen voor teruggave in aanmerking komen. Volgens directeur Stijn Schoonderwoerd zijn er geen claims voor museumstukken van het Afrika Museum.

Het museum in Berg en Dal doet dit samen met de twee andere musea, het Tropenmuseum in Amsterdam en het Museum Volkenkunde in Leiden. Deze drie musea zijn aan een aantal jaren gefuseerd tot een organisatie: Het Nationaal Museum van Wereldculturen (NMVW).

Volgens Schoonderwoerd van het NMVW is het nog onduidelijk om hoeveel objecten het gaat. Het NMVW heeft voor de drie musea een leidraad opgesteld met criteria voor teruggave. Ook komt er een commissie die eventuele claims gaat beoordelen.

Bij het Afrika Museum was dit weekend niemand bereikbaar voor een nadere toelichting. Op dit moment houdt het museum in Berg en Dal een expositie over sieraden. Uit de online collectie van het museum valt wel op te maken elke objecten mogelijk in aanmerking komen om teruggegeven te worden. Zoals een ring met robijn die tot een zogeheten ‘Lombokschat’ behoorde, een buitgemaakte schat die in totaal uit 230 kilo goud en 7000 kilo zilver bestond. Een deel van die buit is in de jaren zeventig van de vorige eeuw al teruggegeven aan Indonesië. Verschillende bezoekers van het Afrika Museum zeggen het toe te juichen dat er gekeken wordt naar teruggave van ooit geroofde collectiestukken. ,,Waar bij het natuurlijk wel goed is om te kijken dat de kunst behouden blijft en niet in verkeerde handen valt”, aldus een van de bezoekers. 

Verdacht

Ook Museum Arnhem bezit werk waarvan de herkomst verdacht is. Er staan enkele items  van het museum op herkomstgezocht.nl. Hier gaat het om werken die ten tijde van de Tweede Wereldoorlog mogelijk niet rechtmatig zijn verkregen. ,,Wij werken al jarenlang zeer actief mee aan het onderzoek van bureau ‘herkomst gezocht’, zegt museumdirecteur Saskia Bak. ,,Omdat ons museum tijdelijk dicht is nemen wij onze complete collectie opnieuw door. Wij hebben geen objecten uit Afrika of Indonesië, maar mochten wij toch iets tegenkomen uit het buitenland dat wij niet rechtmatig hebben verkregen, dan zullen wij ons inspannen het te retourneren aan de rechtmatige eigenaar.”

In: De Gelderlander, 11 maart 2019

Gepubliceerd op: 12-03-2019